Wat als je paard hoest?

Ieder paard hoest wel eens tijdens het losrijden. Maar wat moet je doen als hij de longen uit zijn lijf blaft? Of als hij staat te kuchen op stal? Welke hoestje is onschuldig en wanneer bel je de dierenarts? Dr. Cornélie Westermann van de Faculteit Diergeneeskunde in Utrecht zet een aantal kuchjes voor je op een rijtje en vertelt wat je zelf kunt doen om ze te helpen voorkomen.

“Hoesten bij paarden komt zo vaak voor dat veel mensen dit normaal zijn gaan vinden, maar eigenlijk is het niet normaal.” Dr. Cornélie Westermann  externe link is specialist inwendige ziekten van het paard aan de Universiteitskliniek voor Paarden (UKP) van de Faculteit Diergeneeskunde in Utrecht en expert op het gebied van longen en luchtwegen. “Een paard is qua longen ‘gemaakt’ om 24 uur per dag buiten te lopen, altijd in de frisse lucht. Dat wij paarden binnen zetten, is dan ook tegennatuurlijk. In een stal wordt een paard blootgesteld aan stof, virussen en bacteriën. Dit kan de luchtwegen irriteren en ervoor zorgen dat hij gaat hoesten.”

Reflex

Hoest is een reflexmatig verdedigingssysteem van de longen, legt ze uit. “Op een heleboel plekken in de luchtwegen en longen bevinden zich zogenaamde hoestreceptoren. Deze receptoren reageren op onregelmatigheden, zoals stofdeeltjes, bacteriën, slijm en virussen. In een reflex begint het paard te hoesten, om op die manier de longen en luchtwegen schoon te krijgen. Hoesten heeft als groot voordeel dat de longen erdoor beschermd worden. Rotzooi die niet thuishoort in de longen en luchtwegen wordt erdoor naar buiten gewerkt. Maar als een paard frequent en intens hoest, heeft het nadelige gevolgen. Het is vermoeiend en kost veel energie. En omdat een paard niet kan hoesten en eten tegelijk, kan hij terugvallen in gewicht. De longen hebben een groot herstellend vermogen, maar chronisch hoesten kan ze blijvend beschadigen. Daarom is het zaak een hoestend paard op tijd te behandelen en de oorzaak van het hoesten zo veel mogelijk weg te nemen.”

Het ‘ik ben buiten’-hoestje

Een paard kan veel verschillende hoestjes hebben. Soms lijken ze op elkaar, soms gaat het ene hoestje over in het andere. Dr. Westermann: “Het minst erge hoestje is het ‘Ik ben buiten-hoestje’. Als je met je paard op een koude dag buitenkomt in de frisse lucht en aan het werk gaat, stroomt er ineens veel koude lucht langs de hoestreceptoren. Dit geeft de longen een prikkel om te hoesten. Het is eigenlijk hetzelfde als wanneer je zelf op een frisse dag opeens hard gaat rennen.”

Om zo’n hoestje hoef je je geen zorgen te maken. Ook als je paard iedere keer als je losrijdt een kort kuchje heeft, hoef je de dierenarts niet te bellen. “Als je bij een gezond paard een scopie van de luchtwegen maakt, vind je meestal wel een paar vlokjes slijm. Deze worden door de luchtwegen naar boven gewerkt en dat wekt de kuch op. Dit is niet zorgelijk.”

Najaarshoestje

In het najaar en de winter gaan meer virussen rond op stal, omdat paarden dan vaak langer binnen staan. Veel virussen zijn onschuldig. Het hoesten dat hiermee gepaard gaat, houdt vaak na een paar dagen weer op. Rustige beweging in de buitenlucht kan helpen het slijm kwijt te raken. Zet een paard met natte neusuitvloeiing voor alle zekerheid even apart van de andere paarden. Bij twijfel kun je altijd even de dierenarts bellen.

Cornélie is heel duidelijk over wanneer hoesten wel reden tot zorg geeft: “Als je paard niet alleen hoest, maar daarnaast stopt met eten, sloom is en/of koorts heeft. Neem dan zeker contact op met je dierenarts. Als er met het hoesten waterige uitvloeiing mee naar buiten komt, zal het een griepje of andere een virale infectie zijn. Als er pussig slijm naar buiten komt, is er waarschijnlijk een bacterie in het spel en kan er sprake zijn van een longontsteking. Gelukkig komt dit niet vaak voor.”

Voortdurende hoest tijdens het rijden

Een kuchje tijdens het losrijden is niet erg, maar als je paard tijdens inspanning blijft hoesten, is dat niet goed. Dr. Westermann: “Het betekent dat hij materiaal uit de diepe luchtwegen naar buiten werkt. Het is dan zaak om te kijken wat de oorzaak is. Een broncho alveolaire lavage (BAL), ofwel een longspoeling, is een eenvoudige en relatief paardvriendelijke manier om daar achter te komen. Het paard wordt voor dit onderzoek gesedeerd en de hoestreflex wordt tijdelijk wat gedempt. Vervolgens wordt er een dunne siliconenslang diep in de longen ingebracht. Met een ballonnetje aan het uiteinde wordt een stukje long tijdelijk afgesloten. Met een lichaamswarme fysiologische zoutoplossing worden cellen uit de longblaasjes gespoeld die in het laboratorium mooi geprepareerd worden voor de microscoop, geteld worden en door een internist van onze kliniek worden geïnterpreteerd. Hiermee kun je bijvoorbeeld bepalen of er sprake is van irritatie van de longen of van een allergie.”

Equine asthma

Veel paarden zijn gevoelig voor stof en andere deeltjes in de lucht. Dit kan milde hoestverschijnselen geven, maar in ernstigste gevallen ook dampigheid (wat tegenwoordig ernstige equine asthma heet) veroorzaken. Cornélie: “Bij paarden met equine asthma is sprake van een ontstekingsreactie van de luchtwegen. Iedere keer als ze in aanraking komen met een irritatie of allergeen, wordt de reactie getriggerd en zetten de slijmvliezen op. Door het chronisch hoesten kunnen de spieren in de luchtwegen dikker worden, daardoor is er minder ruimte voor lucht. Als het heel erg is, kunnen de longblaasjes uitrekken (emfyseem). Hierdoor krijgt je paard het benauwd. De longen kunnen, als je niet ingrijpt, beschadigd raken.”

Je kunt zien of je paard het benauwd heeft door de ademhaling te checken. Ga schuin achter je paard staan en kijk naar de flanken. De buik moet een beetje bewegen, maar niet naknijpen. “Als een paard in rust sneller ademt dan veertien keer per minuut, is dat niet goed. Hij mag ook niet ‘neusvleugelen’ of anusbewegingen tonen in rust. De neus moet rustig zijn. Met een longdrukmeting in de kliniek kunnen we kijken of de longen nog ‘elastisch’ zijn, op welke medicatie een paard nog reageert en wat op basis daarvan de vooruitzichten zijn.”

Op de kliniek kan de vicieuze cirkel van het hoesten worden doorbroken door een kuur in de dampbox. In deze box wordt een fysiologische zoutoplossing verneveld. Het paard ademt die in, waardoor het slijm in de longen en luchtwegen loskomt. “Maar een behandeling heeft geen zin als je je stalmanagement tegelijkertijd niet kritisch onder de loep neemt. Medicijnen die slijm oplossen, ontstekingen remmen of de luchtwegen open zetten, kunnen toegediend worden via de mond of met behulp van inhalatiemaskers. Ze brengen de longen tot rust en geven je paard verlichting. Maar als je de oorzaak van het hoesten niet wegneemt, begint het weer opnieuw zodra je stopt met behandelen

De geïrriteerde stofhoest

Volgens Cornélie Westermann is de omgeving waarin het paard wordt gehouden namelijk negen van de tien keer de reden dat hij gaat hoesten. “Wanneer een paard niet ziek oogt, maar op stal staat te hoesten, schakel dan de dierenarts in. Als hij mucus, wittig slijm, naar buiten werkt, is de oorzaak meestal te vinden in het stalmanagement. Dan moet gekeken worden naar de bodembedekking, naar wat de stalburen doen, waar het hooi/stro is opgeslagen en dat soort dingen. Als de oorzaak van het hoesten achterhaald is, kun je naar een oplossing zoeken.”

Het is dan tijd voor wat ze ‘CSI Stal’ noemt. “Je realiseert het je misschien niet, maar in paardenstallen is ongelooflijk veel stof aanwezig. Een paard dat in eerste instantie misschien niet zo gevoelig is voor stof, kan dat wel worden als hij er maar lang genoeg aan wordt blootgesteld. Maak er daarom een sport van om met alle stalgenoten de stal zo stofvrij mogelijk te maken. Goed management bij hoesten loont, het zorgt echt voor veel blijere paarden.”

Allergisch voor vogels

Dr. Westermann adviseert stap voor stap na te gaan hoe je het leven van je paard aangenamer kunt maken. “Als het te warm is op stal, is dat niet goed voor de longen. Ideaal voor een paard is tien graden. Een stofgevoelig paard heeft als het koeler is over het algemeen minder last. Ook van invloed is de luchtvochtigheid. En hoe de afvoer van ammoniak is. Ammoniak prikkelt de hoestreceptoren. Dit kan zorgen voor een droog kuchje. In eerste instantie maakt dit van binnen niets kapot, maar het is wel hinderlijk voor het paard.”

Wat mensen verder vaak niet weten, is dat paarden ook allergisch kunnen zijn voor vogels. Voor vogels is een stal een superfijne omgeving, maar als jij een duif op stok hebt boven je paard en hij heeft er last van, dan kun je het best proberen hem weg te krijgen. “Een paard dat allergisch is voor vogels en na een rustige periode weer eens een vogel bovenin zijn box heeft zitten, kan weer terug bij af zijn en weer langdurig hoestklachten hebben. En als je op stal alles keurig op orde hebt en je stofgevoelige paard wordt op wedstrijd in een box met stro gezet, kan hij weer voor weken van slag zijn. Vergeet vooral ook niet je paard jaarlijks te laten enten tegen influenza (griep). Influenza bij paarden is een heel nare ziekte. Je paard kan er dood aan gaan. En griep maakt luchtwegen heel gevoelig voor stofprikkels.”

Er is overigens één soort hoest waar qua management alles nét anders moet volgens Cornélie: het hoestende paard met een allergie voor vers gras, de weide dus. “Waar voor de meeste paarden 24 uur buiten staan ideaal is, moet dit paard juist op stal.”

Investeren in gezonde longen

Paardeneigenaren geven vaak veel geld uit aan allerlei natuurlijke middelen tegen hoest, waarvan de werking niet bewezen is, besluit Cornélie. “Mijn advies is om dit geld uit te sparen en te steken in het op orde krijgen van je stalmanagement en bijvoorbeeld de aanschaf van een hooistomer. Als een paard blijft hoesten, ook als je je stalmanagement hebt aangepast, bel dan de dierenarts. Longen hebben een groot herstelvermogen, maar langdurige hoest doet de longblaasjes van je paard geen goed. Als je op tijd ingrijpt, kun je erger voorkomen.”

Bodembedekking

Op het gebied van bodembedekking is uit onderzoek gebleven dat stro meestal enorm stoffig is. “Stro is een heerlijk zachte bodembedekker, maar zit vol met stof”, aldus dr. Cornélie Westermann. “Een mens die stofgevoelig is, laat je ook niet slapen op een bedje van stro. Stofvrije krullen zijn een veel beter alternatief. Realiseer je dat er tijdens het uitmesten en opstrooien/zaagsel uitschudden veel stof in de lucht komt. Zet je paard dus als het even kan een uurtje buiten terwijl jij met de stal bezig bent. En zet een stofgevoelig paard sowieso liever niet bij de ingang van de stal waar alles gebeurt en langskomt. Zet hem liever op een rustige plek waar wel veel ventilatie is. In veel stallen wordt hooi en stro op zolder opgeslagen. Dit zorgt vaak voor onnodig veel stof in de stal. De gang natmaken voor je gaat vegen is een ook goed idee. De bak sproeien bij droog weer ook. Met gezond verstand kom je een heel eind.”

”Maak er een sport van om met alle stalgenoten de stal zo stofvrij mogelijk te maken”

Hoestvriendelijk voeren

Volgens dr. Cornélie Westermann is op gebied van voermanagement vaak veel winst te behalen. “Kijk per paard wat de meest ideale oplossing is. Droog hooi is voor gevoelige paarden een redelijke ramp. Een paard dat gevoelig is op de luchtwegen door een eerder doorgemaakt virus of verkoudheid en zijn hoofd omhoog steekt in een hooinet met 53.000 stofdeeltjes per mg, gaat zeker hoesten. Het is eigenlijk onaardig van ons als paardeneigenaren dat we dat laten gebeuren. Het scheelt qua inademen van het stof wel een beetje als je het hooi op de grond of een verhoging aanbiedt in plaats van in een hooinet of een ruif. Als je paard vanwege bijvoorbeeld zijn maag gebaat is bij een hooinet, hang het dan in ieder geval niet te hoog, maar wel veilig, op.”

Kuil is stofvrij en daarom adviseert ze om een hoestend paard kuil te voeren. “En als je paard niet tegen kuil kan, kun je het hooi weken. Dit geeft een stofreductie van zestig procent. Leg het voor het voeren een kwartier in water. Dit is best een klus, vooral in de winter als het koud is en vriest. Bovendien spoel je tijdens het weken voedingsstoffen uit het hooi. Een beter alternatief is daarom je hooi te stomen. Dat is een effectieve manier om je hooi stofvrij te maken. In een goede hooistomer wordt stof met 96 procent gereduceerd en schimmels en bacteriën zelfs met honderd procent. Dit is wetenschappelijk aangetoond. De meeste paarden eten gestoomd hooi graag. Een hooistomer is prijzig, maar in dit geval is goedkoop duurkoop. Investeer in kwaliteit en overweeg een gezamenlijke aanschaf met meerdere stalgenoten.”

Discotheek

Ventilatie, zonder tocht, is belangrijk voor een goed stalklimaat. Je kunt eenvoudig testen of de ventilatie op stal in orde is. Voor een paar tientjes koop je een discotheekrookapparaat. Zet alle paarden buiten en plaats het apparaat daar waar je normaal de lucht inlaat. Kijk waar de rook heengaat. Cornélie Westermann: “De lucht moet circuleren door de stal en overal komen, bij alle stallen en paarden. Een goede stallenbouwer kan je adviseren wat betreft optimale ventilatie. En ingrepen hoeven niet duur te zijn. Als de ingang van de stal op de wind staat, ontstaat er tocht. Met windbreekgaas is dit te ondervangen. Luchtinlaat van onder de dakgoot en nokventilatie zorgen voor goede luchtcirculatie.”

Het volledige artikel is verschenen in de Bit in november 2018.