Hypertrofische cardiomyopathie (HCM) is een medische term voor een ziekte die wordt gekenmerkt door overmatige groei van de hartspier (overmatige groei = hypertrofie, cardio = hart, myo = spier, pathie = ziekte).

HCM is de meest voorkomende hartziekte bij de kat. Er zijn schattingen dat misschien wel 10-20 % van alle katten een vorm van HCM heeft. Binnen bepaalde rassen zoals de Maine coon en de ragdoll komt de ziekte nog vaker voor, maar ook bij de gewone huiskat is HCM een veelvoorkomende ziekte.

Erfelijk

HCM is een erfelijke hartziekte. Het ziekteverloop is als volgt. Een kat wordt met een gezond hart geboren. Door een afwijking in het erfelijk materiaal (genetische mutatie) ontstaan op latere leeftijd zieke spiercellen in het hart. Deze afwijkende hartspiercellen veroorzaken een verdikte hartspierwand. De leeftijd waarop de verdikking optreedt is enorm variabel. Dit kan vanaf 6 maanden leeftijd plaatsvinden, maar ook pas op 15-jarige leeftijd. Een genetische mutatie die leidt tot HCM kan ook worden doorgegeven aan nakomelingen.

Door de verdikking van de hartspier wordt deze stugger en kan het hart zich minder goed vullen. In de verdikte hartspier ontstaan ook kleine beschadigingen waardoor hartritmestoornissen en littekens kunnen ontstaan. De veranderingen in het hart kunnen progressief zijn. Bij sommige maar niet alle katten met HCM verslechtert het hart zodanig dat ze er last van krijgen. De ziekte kan zich op verschillende manieren uiten. Sommige katten met HCM worden benauwd, andere vallen flauw, krijgen een pijnlijke verlamming aan één of meerdere poten of vallen plotseling dood neer. Er zijn ook katten die HCM hebben maar nooit ziekteverschijnselen ontwikkelen. Waardoor het verloop van HCM zo kan variëren is niet bekend.

HCM komt niet alleen voor bij katten, maar ook bij mensen. Ongeveer één op de vijfhonderd mensen heeft een vorm van HCM. Bij de mens zijn inmiddels meer dan 1500 genetische mutaties bekend die een vorm van HCM tot gevolg hebben.

Afbeelding 1: Schematische weergave van een gezond hart (links) en een hart met een verdikte hartspier door HCM (rechts). LV = linker ventrikel of linker kamer. LA = linker atrium of linker boezem. Ao = Aorta of lichaamsslagader. LVW = linker ventrikel wand of linker kamer wand, deze wand is vaak verdikt bij katten met HCM.

Afbeelding 2: Echobeeld van een kat met een verdikte hartspier door HCM. Het echobeeld komt overeen met de schematische weergave in afbeelding 1. 

Wat is het doel van screenen van katten met HCM?

Het doel van screenen is het opsporen van katten die gezond lijken maar toch HCM blijken te hebben. Het gaat dus om katten die geen ziekteverschijnselen hebben. Ze lijken dus helemaal gezond voor eigenaar en dierenarts. Het vaststellen van HCM kan van belang zijn, ook al zijn er nog geen symptomen. Is de diagnose HCM gesteld bij een kat, dan kan er beter niet meer gefokt worden met dit dier. Daarnaast kan de aanwezigheid van HCM van invloed zijn op toekomstig medisch handelen (bijvoorbeeld het toedienen van medicatie of narcosemiddelen).

Welke screeningtesten voor HCM zijn er?

De ideale screeningstest is weinig belastend voor de patiënt, makkelijk beschikbaar, goedkoop, laagdrempelig en eenmalig. De ideale screeningstest voor HCM bestaat helaas nog niet. Voor een screening op HCM hebben we momenteel de beschikking over de volgende (combinatie van) mogelijkheden:

Lichamelijk onderzoek: Zowel hartslag, ademhaling en hartgeluiden van een kat kunnen volledig normaal zijn. Tijdens het beluisteren van het hart met een stethoscoop hoort men normaliter het sluiten van hartkleppen. Soms is echter een extra geluidje hoorbaar in de vorm van een hartruis. Vele katten met HCM hebben een hoorbare hartruis maar lang niet alle katten met HCM hebben een hartruis. Bovendien blijken lang niet alle katten met een hartruis HCM te hebben. Kortom, lichamelijk onderzoek alleen geeft geen uitsluitsel over de aan- of afwezigheid van HCM. Er zijn dus andere testen nodig.

DNA-bloedtest: Zowel voor de Maine coon als voor de ragdoll zijn er gentesten beschikbaar die de aanwezigheid van één bepaalde puntmutatie (kleine afwijking in het erfelijk materiaal) kunnen opsporen. Deze puntmutaties blijken rasafhankelijk te zijn. Er is dus een test voor de Maine coon en er is een test voor de ragdoll. Deze gentesten tonen aan of je deze puntmutatie hebt of niet hebt. Uit onderzoek is echter gebleken dat de aanwezigheid van deze mutatie niet zo veel zegt over de aan- of afwezigheid van de hartziekte. Met andere woorden, er zijn vele ‘gentest–positieve’ dieren die geen verdikte hartspier door HCM hebben en er zijn vele ‘gentest–negatieve’ dieren die wel een verdikte hartspier door HCM hebben.

De verklaring hiervoor is tweeledig. We testen maar op één mutatie, terwijl er waarschijnlijk nog vele honderden andere mutaties zijn waarvoor we nog niet kunnen testen. Daarnaast leidt de aanwezigheid van een mutatie ook niet in alle gevallen tot een verdikte hartspier.

Bij de mens zijn inmiddels al meer dan 1500 verschillende HCM-mutaties ontdekt. In de toekomst zullen ook bij de kat nog wel meerdere mutaties gevonden worden.

Bloedonderzoek op NTproBNP: Als hartspiercellen overbelast worden, dan komen uit de hartspiercellen stofjes en hormonen vrij in het bloed. Eén van deze stofjes is NT-proBNP. Omdat katten met HCM zieke hartspiercellen hebben, komt er ook bij hen NT-proBNP vrij uit de hartspier. Hoe zieker de hartspier, hoe meer van dit stofje vrijkomt. De meeste katten met HCM hebben daarom een verhoogde concentratie NT-proBNP in het bloed. Echter, de concentratie NT-proBNP kan ook verhoogd zijn door andere aandoeningen die overbelasting van het hart tot gevolg hebben, bijvoorbeeld hoge bloeddruk.

De hoeveelheid NT-proBNP in het bloed kunnen we laten meten door middel van bloedonderzoek. Als de waarde verhoogd is, is het advies om alsnog een echo <link naar https://www.diergeneeskunde.nl/ziektebeeld/cardiologie-gezelschapsdieren/echocardiografie/ > te laten maken om te zien om welke hartziekte het precies gaat en hoe het hart er precies uitziet. Bloedonderzoek op NT-proBNP is wat minder nauwkeurig dan een goed uitgevoerde hartecho maar kan zeker nuttige informatie opleveren.

Röntgenfoto’s van de borstkas: Röntgenfoto’s van de borstkas zijn met name geschikt om de luchtwegen en de longen te beoordelen bij benauwde of hoestende katten. De grootte van het hart kan op een röntgenfoto ook bepaald worden. Echter, de verdikking van de hartspier door HCM is niet te zien. Pas wanneer het hart heel erg afwijkend is zal het zichtbaar vergroot zijn op röntgenfoto’s. Katten met HCM kunnen compleet normale röntgenfoto’s hebben. Bij katten die benauwd zijn is het vaak wel zinvol om foto’s te maken.

Electocardiografisch onderzoek: Op het electrocardiogram (ook wel ECG of hartfilmpje) is een weergave van het hartritme van de kat te zien. Wordt tijdens het lichamelijk onderzoek een onregelmatige hartslag waargenomen, dan kan een ECG uitsluitsel geven over welke hartritmestoornis aanwezig is.

Vele katten met HCM hebben een normaal hartritme. Sommige katten met HCM hebben hartritmestoornissen of andere afwijkingen op het ECG. Een afwijkend hartritme is een sterke aanwijzing dat er sprake is van een hartziekte. Tijdens echocardiografische onderzoeken (zie verder) loopt ook een ECG mee.

Echocardiografisch onderzoek: Op dit moment is echocardiografie (echo van het hart) de meest betrouwbare methode om een verdikking van de hartspier door HCM in beeld te krijgen. Door middel van echocardiografie kan het bewegende hart in beeld worden gebracht bij een wakkere kat. Tijdens het echocardiografische onderzoek loopt ook een ECG mee. Dit is noodzakelijk om bepaalde metingen van de grootte van het hart goed uit te kunnen voeren. Daarnaast kan het hartritme van de kat gedurende langere tijd goed gecontroleerd worden. Na een echocardiografisch onderzoek van het hart kan vaak uitsluitsel gegeven worden over de oorzaak van een eventuele hartruis, de functie van het hart, de aanwezigheid of afwezigheid van hartziekte en de prognose van die hartziekte.

Hoewel echocardiografisch onderzoek dus een heel belangrijk hulpmiddel is om de diagnose HCM te stellen, kent het ook enkele beperkingen. Zo is HCM niet de enige aandoening die zich kenmerkt door een verdikte hartspier. Oudere katten met hoge bloeddruk hebben heel vaak een verdikte hartspier die met alleen echo niet van HCM te onderscheiden is. Door de hoge bloeddruk moet het hart harder werken. Dit heeft een verdikking van de hartspier tot gevolg. Het onderscheid tussen hoge bloeddruk en HCM is wel van groot belang. HCM is ongeneeslijk en progressief. Hoge bloeddruk is prima te behandelen.

Daarnaast is een echo-onderzoek een momentopname. Heeft een 1-jarige kater nog geen verdikte hartspier, dan wil dat niet zeggen dat dit de rest van zijn leven zo blijft. Ook op latere leeftijd kan er alsnog een verdikking door HCM ontstaan.

Hoe gaat een echocardiografische screening in zijn werk?

Een echocardiografisch onderzoek wordt altijd voorafgegaan door een goed lichamelijk onderzoek. Daarbij wordt gelet op onder andere de hartfrequentie, de aanwezigheid van een onregelmatige hartslag, hartruis of gallop. Eventuele afwijkingen die tijdens het lichamelijk onderzoek worden gevonden helpen de cardioloog om bepaalde onderdelen van het echo-onderzoek met nog meer aandacht uit te voeren.

Echocardiografie is een techniek waarbij het hart in beeld wordt gebracht door uitgezonden en weerkaatst geluid (voor ons en de kat niet hoorbaar). Via meerdere plaatsen op de borstkas wordt het hart langs alle kanten goed bekeken.

Het is natuurlijk van het allergrootste belang dat het hart goed in beeld te brengen is. Daarom is het zinvol om de vacht te scheren, want een dichte vacht belemmert een goed beeld.

Wanneer katten op hun zijde liggen is het hart veel beter te zien dan wanneer ze rechtop staan of zitten. Tijdens het onderzoek ligt de kat op een speciale tafel. Via de onderkant van de tafel wordt het hart in beeld gebracht. Het eerste deel van het onderzoek vindt plaats met de kat in rechter zijligging, het tweede deel van het onderzoek ligt de kat op de linker zijde.

Wanneer de kat eenmaal rustig ligt, zonodig geschoren is en echogel is aangebracht, dan worden enkele draadjes verbonden met de poten van de kat. Die draadjes zijn verbonden met het echotoestel en geven het hartritme (ECG) weer gedurende het volledige echo-onderzoek. Wanneer het hart goed in beeld is kan een groot aantal metingen worden uitgevoerd om de grootte en functie van de diverse onderdelen van het hart te bepalen. Vervolgens wordt de bloedstroom door het hart nog in beeld gebracht gebruikmakend van de Dopplertechniek. Het onderzoek wordt gestart van de rechter zijde van de kat en halverwege het onderzoek wordt ook nog vanaf de linkerkant naar het hart gekeken.

Een goed uitgevoerd onderzoek van het hart inclusief metingen duurt doorgaans zo’n 20-40 minuten. Bijna alle katten laten dit toe in wakkere toestand. Anaesthesie of sedatie (ook wel narcose of een roesje genoemd) is dus meestal niet nodig. Alleen wanneer een kat het onderzoek echt niet toelaat en een onderzoek toch nodig is, worden soms sedatiemiddelen gebruikt.

Waarom een echocardiografische screening op HCM door een cardioloog?

De diagnose HCM is niet te stellen door alleen maar wat metingen uit te voeren van de dikte van de hartspier. Want wat is normaal ? Wat is te dik ? Dat varieert van kat tot kat en van ras tot ras. De diagnose HCM stellen we door de bevindingen van lichamelijk onderzoek, ECG tijdens de echo en de echobevindingen samen te nemen en zo een compleet beeld te vormen. Daarnaast is het soms nodig om andere oorzaken voor een verdikte hartspier te bevestigen of uit te sluiten of aanvullende onderzoeken uit te voeren in geval van twijfel over de diagnose. Er hangt namelijk nog al wat af van de diagnose HCM, zowel voor de fokker, de eigenaar en de dierenarts, maar ook voor de kat zelf natuurlijk. En wat te denken van nakomelingen? Is de diagnose eenmaal duidelijk, dan hoort daarbij vanzelfsprekend de nodige toelichting over eventuele controles, behandelingen en de vooruitzichten van de kat in kwestie.

Een HCM-screening lijkt wellicht makkelijk, maar is eigenlijk heel moeilijk. Naast kennis van en ervaring met echocardiografie en andere onderzoekstechnieken is vooral ook een gedegen kennis van de achtergronden van hartziekte, de verschillende (soms ook rasspecifieke) varianten van hartziekte en natuurlijk van de bijbehorende prognose en mogelijke behandeling van hartziekte van belang.

Voorkomen is natuurlijk beter dan genezen. Daarom wordt er veel onderzoek gedaan naar het ontstaan van hartziekte, verbeteren van de diagnose van hartziekte en de behandeling en de preventie van hartziekte. Ook de screeningsuitslag en eventueel aanvullend bloedonderzoek van uw kat kan de wetenschap en de gezondheid van de kat vooruit helpen, alleen met uw toestemming natuurlijk.

Cardioloog

Een cardioloog (m/v) is een dierenarts die zich helemaal heeft toegelegd op de diagnose en behandeling van hartziekten bij hond en kat. Door zich toe te leggen op maar één orgaan, het hart, kan een cardioloog zich verdiepen in alle achtergronden en nieuwste inzichten van hartziekte bij hond en kat. Een cardioloog heeft na zijn of haar opleiding tot dierenarts ook nog een drie- tot vijfjarige vervolgopleiding gevolgd en heeft die opleiding heeft afgesloten met een Europees specialistenexamen. In Nederland zijn er maar een paar dierenartsen die een opleiding tot cardioloog met succes hebben afgerond.

De cardiologen van de Universiteitskliniek voor Gezelschapsdieren kunnen verschillende aandoeningen aan het hart behandelen. Elke patiënt is uniek en vereist dus maatwerk van de specialist. Omdat de cardiologen bovendien elke patiënt van begin tot einde zelf behandelen, is de beste zorg gegarandeerd.

In het algemeen worden in de Universiteitskliniek voor Gezelschapsdieren patiënten behandeld op verwijzing van de dierenarts. Voor hartscreeningsonderzoeken door een cardioloog kunt u als fokker/eigenaar rechtstreeks een afspraak maken zonder tussenkomst van uw dierenarts bij de afdeling Cardiologie-Pulmonologie.

Voor meer informatie over HCM-screening kunt u contact opnemen via email via cardiologieUKG@uu.nl

Voor het maken van een afspraak voor HCM-screening kunt u contact opnemen via 030 – 253 94 1..