Ongeveer de helft van de recreatiepaarden in Nederland hebben overgewicht, ook wel obesitas genoemd. Eén van de oorzaken voor overgewicht bij paarden is het zogenaamde Equine Metabool Syndroom (EMS). Bij EMS worden paarden door onder andere een gestoorde vet- en suikerstofwisseling te dik.

Verschijnselen

Een paard met overgewicht kan verschillende verschijnselen vertonen:

• verminderd presteren
• oververhitting
• verminderde vruchtbaarheid
• hoefbevangenheid
• suikerziekte ten gevolge van resistentie tegen insuline (een hormoon dat de bloedsuikerspiegel regelt)
• koliek ten gevolge van goedaardige vettumoren in de buik. 
• het paard ziet er in zijn geheel te dik uit
• vetbulten op enkele plaatsen, zoals bij de manen, aan de staartbasis of in de uier 

Oorzaken

Omdat paarden en pony’s gras- en planteneters zijn, kiezen ze in de natuur voor gras en kruiden als voedingsbron. Aangezien deze voedingsmiddelen gedurende de winterperiode minder tot hun beschikking staan, eten paarden in de zomer en het najaar een grotere hoeveelheid dan noodzakelijk. Op deze manier leggen ze een vetvoorraad aan, zodat ze als het voedsel in de winter schaars is voldoende energie hebben. De toegenomen eetlust en de vetopslag worden geregeld door een hormoon uit de hypofyse (een klier in de buurt van de hersenen). Dit hormoon zorgt er ook voor dat de paarden een wintervacht krijgen en dat vet- en spiercellen minder gevoelig worden voor insuline. Doordat de cellen minder gevoelig worden voor insuline, nemen ze minder suiker op en is er dus minder suiker (en dus energie) nodig. Tegen het einde van de winter horen de vetvoorraden die in het najaar zijn aangelegd opgebruikt te zijn en neemt de insulineresistentie weer af, omdat er nu weer voldoende gras is om het paard in zijn energie te voorzien.

Als paarden of pony’s het hele jaar door gehouden worden in een voedselrijke omgeving, kennen ze geen periode van voedselschaarste. Niet alleen de hoeveelheid voedsel, maar ook de samenstelling van het voer speelt hierbij een grote rol. In de natuur eet het paard voornamelijk ruwe celstof zoals grofstengelig gras en hooi met niet al te veel voedingsstoffen. Recreatiepaarden krijgen echter vaak te veel krachtvoer of staan in grazige weiden vol energierijk gras. Doordat deze paarden het hele jaar door voldoende energie binnen krijgen verbruiken ze hun vetvoorraden niet in de winterperiode en zo worden ze elk jaar een beetje dikker.

Juist de paarden/ponyrassen die zich goed kunnen aanpassen aan voedselarme omstandigheden komen in de problemen als ze het hele jaar door gehouden worden in een voedselrijke omgeving. Voorbeelden van deze rassen zijn de Shetlander, Haflinger, Tinker, Fries, Dartmoor pony en Welsh Cob.

Diagnose

De diagnose wordt gesteld op basis van:

• de verschijnselen, zoals overgewicht en eventueel hoefbevangenheid
• bloedonderzoek
• ‘tolerantietesten’, waarbij gekeken wordt hoe goed het paard om kan gaan met een hoge concentratie aan bloedsuikers

Behandeling

Allereerst dient de conditie van het paard verbeterd te worden en moet het paard afvallen. Op deze manier kan de aandoening tot rust gebracht worden en neemt het risico op hoefbevangenheid. Dit wordt bereikt door het paard meer te laten bewegen en door de voeding aan te passen. Het afvallen dient geleidelijk te gebeuren. De specialisten van de Universiteitskliniek voor Paarden kunnen in overleg met u een bewegings- en voedingsplan opstellen.

Indien het paard ook last heeft van hoefbevangenheid  dient deze gelijktijdig behandeld te worden. Door het paard tijdig te laten afvallen zal de gevoeligheid voor insuline ook toenemen waardoor de bloedsuikerspiegels weer normaal worden. Indien EMS al te lang speelt lukt het soms niet meer om de insulineresistentie te verminderen. Als dit het geval is kunnen wij u helpen bij het aanpassen van de voeding, zodat uw paard zo min mogelijk last heeft van de insulineresistentie.

Voor de behandeling van EMS kunt u terecht bij de afdeling Inwendige Ziekten van het Paard.

Nazorg

Wanneer er EMS geconstateerd is bij uw paard is het noodzakelijk dat u ook na genezing uw paard in de gaten houdt. Het is belangrijk dat u uw paard op de juiste manier blijft voeren en dat het lichaamsgewicht van uw paard niet weer toeneemt.
Indien u nog meer paarden heeft, verdient het de aanbeveling om ook hun voedings- en bewegingsregime te bespreken met een van de specialisten Inwendige Ziekten, aangezien ook deze paarden door ‘overvoering’ het risico lopen om EMS te krijgen.

Er zijn verschillende methoden om het gewicht van uw paard te bepalen. Het betrouwbaarste is om uw paard te wegen op een speciale weegschaal zoals die in de Universiteitskliniek voor Paarden aanwezig is.

Indien er geen weegschaal aanwezig is, kan de vetophoping van het paard worden ‘gescoord’. Het vet kan zich ‘gegeneraliseerd’ ophopen, hierbij is het paard in zijn geheel te dik, of ‘lokaal’ waardoor er vetplakkaten ontstaan in de manenkam of rond de staartbasis. Voor het scoren van deze vetophopingen zijn verschillende scoringssystemen te gebruiken. De twee meest gebruikte systemen zijn de ‘Body Condition Score’ (BCS) en de ‘Cresty Neck Score’.

Deze scoresystemen zijn ook goed te gebruiken om het effect van een behandeling te volgen. Daarbij wordt het beste resultaat behaald als steeds dezelfde persoon de scoring doet.

Bij het afvallen is het van belang dat zowel de hoeveelheid beweging als de hoeveelheid energie in het voedsel wordt aangepast. Op deze manier kan er voor worden gezorgd dat uw paard of pony geleidelijk afvalt. Het is namelijk het beste als uw dier slechts 1% lichaamsgewicht per week verliest. Voor een paard van 500kg betekent dit een gewichtsverlies van 5 kg per week. Aangezien paarden met EMS al snel een overgewicht hebben van 100 kg is het vanzelfsprekend dat het een lange tijd duurt voordat het streefgewicht bereikt is. Hiernaast is het ook belangrijk om te weten dat een paard vaak in eerste instantie inwendig vet verliest, dus in de borst- en buikholte. Hierna volgt dan pas het vet aan de buitenzijde. Uw paard zal in de eerste maanden van het afvalproces dus wel gewicht verliezen, maar voordat u aan de buitenkant resultaat ziet is er al enige tijd voorbij gegaan.

De informatie over EMS is ontleend aan het artikel ‘Is te dik zijn een ziekte?’ in PaardenSport, geschreven door dr. E. Roelfsema, specialist inwendige ziekten van de Universiteitskliniek voor Paarden.