Hoofdschudden is een vervelende aandoening die vaak niet alleen een probleem is voor de ruiter maar vooral ook van invloed is op het welzijn van het paard. Onderzoek is moeilijk omdat er heel veel factoren een rol spelen. Gelukkig is er recentelijk wel vooruitgang geboekt. Hiermee kan een aanzienlijk deel van de hoofdschudders (tijdelijk) geholpen worden.

Achtergrond

Hoofdschudden, in het Engels ‘headshaking’ genoemd, is een aandoening waarbij paarden schudden met het hoofd, vaak zonder direct aanwijsbare oorzaak. Dit kan op alle leeftijden optreden, maar meestal zien we het bij (jong) volwassen paarden. Meestal is het iets blijvends; helaas gaat het maar heel zelden vanzelf over. Er zijn veel verschillende uitingsvormen: sommige paarden schudden verticaal met hun hoofd, andere horizontaal en weer andere maken draaiende bewegingen. Er wordt regelmatig een seizoensgebonden patroon gezien, waarbij het voorjaar en de vroege zomer de seizoenen zijn waarin het meestal optreedt. Ruinen lijken het vaker te hebben dan merries en hengsten.

De mate waarin en het moment waarop het schudden optreedt kan per paard (en per moment) enorm wisselen. Een deel van de paarden laat de symptomen in rust al zien, anderen alleen tijdens het rijden. Sommige paarden laten het in lichte mate zien in een aantal weken van het jaar, andere paarden schudden de hele dag door gedurende het hele jaar. In deze ernstige gevallen hebben paarden vaak ook de neiging om met hun neus tegen zaken aan te gaan schuren, soms zelfs zo erg dat ze zichzelf verwonden. In dergelijk heftige gevallen is het welzijn van het paard natuurlijk ernstig aangetast, maar ook de mildere vormen van hoofdschudden tasten het welzijn van het paard aan.

Oorzaken

Er zijn vele oorzaken voor hoofdschudden, bijvoorbeeld:

• problemen aan het gebit, de luchtzakken, de ogen of oren
• rijtechnische problemen

Toch zijn er veel paarden waarbij al deze aspecten zijn gecontroleerd en er geen enkele aanwijzing wordt gevonden voor de oorzaak van de klachten. Nu bestond al langer het vermoeden dat de trigeminuszenuw, een belangrijke zenuw in het hoofd, betrokken is bij dit syndroom. Recent onderzoek heeft aangetoond dat dit inderdaad het geval is. De belangrijkste functie van deze zenuw (ook wel drielingzenuw genaamd) is het doorgeven van (pijn)signalen van grote delen van het hoofd aan de hersenen.
Waarom is nog niet bekend, maar bij paarden die hoofdschudden is deze zenuw gevoeliger voor het opvangen van prikkels. Dit verklaart mogelijk ook waarom er voor sommige hoofdschudders specifieke prikkels zijn die het schudden veroorzaken/verergeren, zoals licht of wind.
Ook mensen kunnen last hebben van een overgevoelige trigeminuszenuw, bijvoorbeeld als gevolg van een virusinfectie die de zenuw aantast. Of zo’n infectie bij paarden ook een rol zou kunnen spelen, is nog niet bekend.
Om de ernst van de aandoening aan te geven: bij mensen is bekend dat de overgevoeligheid van de trigeminuszenuw tot ernstige aangezichtspijnen kan leiden. Deze aandoening wordt trigeminusneuralgie genoemd.

Helaas is het moeilijk om een behandeling te vinden voor een aandoening waarvan de oorzaak niet precies bekend is. Daarnaast is er een grote variatie binnen de patiëntengroep en zal niet ieder paard hetzelfde op behandeling reageren. Er is dan ook nog geen middel dat voor al deze paarden een oplossing biedt. In bepaalde gevallen zijn hoofdschudders echter goed geholpen met veranderingen in het ‘management’, met medicijnen, een operatie of met neuromodulatie.

Management

Het belangrijkst daarbij is het wegnemen van specifieke prikkels (als deze er zijn). Dat wil zeggen:

• ga binnen rijden met een paard dat gevoelig is voor licht,
• of probeer een zonlicht-werende vliegenkap.
• vrij veel hoofdschudders reageren op een neusnetje, waarschijnlijk omdat dat invloed heeft op de prikkels die via de huid van de neus bij de trigeminuszenuw terecht komen.

Medicijnen

Er zijn vele medicijnen geprobeerd, waarbij sommige middelen bij een deel van de paarden een goed effect had. Helaas zijn de meeste van deze middelen niet getest op/geregistreerd voor paarden en geven ze vaak bijwerkingen. Daarnaast is het een probleem dat ze niet zijn toegestaan voor gebruik tijdens wedstrijden.

Operatie

Hierbij worden er spiraaltjes in de schedel van het paard gezet om de prikkelgeleiding van de zenuw te beïnvloeden. Aan de operatie zijn helaas veel nadelen verboden. Vooral in de eerste weken na de operatie bestaat er een groot risico op heftige complicaties. Deze operatie wordt daarom bij ons niet aangeboden.

Neuromodulatie

Britse onderzoekers hebben een behandelmethode ontwikkeld, waarbij via een elektrode, die onder de huid dicht bij de zenuw wordt gebracht, de trigeminuszenuw wordt gestimuleerd. Deze methode, percutaneous electrical nerve stimulation (PENS) of neuromodulatie genaamd, is veel minder belastend is voor het paard dan een operatie. Neuromodulatie kan namelijk poliklinisch worden toegepast bij het staande paard. Een volledige narcose is dus niet nodig, alleen een ‘roesje’.
De nieuwe methode heeft voor paarden geen nadelige gevolgen en liet bij ongeveer 60-70% van de Britse patiënten een duidelijke verbetering zien. Ook in de Universiteitskliniek voor Paarden is neuromodulatie nu beschikbaar.

U kunt voor een behandeling van hoofdschudden terecht bij de afdeling Inwendige Ziekten van de Universiteitskliniek voor Paarden.

Over de behandelmogelijkheden van hoofdschudden in de Universiteitskliniek voor Paarden verscheen een artikel op bitmagazine.nl.