Wat is kanker?

Ons lichaam, maar ook dat van onze huisdieren, is steeds aan verandering onderhevig. Cellen worden afgebroken en weer aangemaakt. Nieuwe cellen worden gevormd door celdeling: een cel splitst zich op in tweeën. Normaal gesproken wordt bij cellen de celdeling goed onder controle gehouden. Bij afwijkingen in de cel (aangeboren of veroorzaakt door schadelijke invloeden van buiten), kan deze zich ongeremd gaan delen. Er ontstaat dan een grote klomp cellen: een tumor.

Tumoren kunnen goedaardig of kwaadaardig zijn. Goedaardige tumoren blijven op hun plek en groeien vaak minder snel. Bij kwaadaardige tumoren proberen de cellen ook andere weefsels binnen te dringen; komen de cellen in de bloedbaan, dan kunnen uitzaaiingen ontstaan. Bij kwaadaardige tumoren spreken we van kanker.

De kans dat een hond een of andere vorm van kanker krijgt, is gemiddeld 1 op 4. Dit verschilt wel sterk per ras. Kanker is een verzamelnaam voor groep van uiteenlopende, complexe ziekten. Of behandelen zin heeft, hangt af van het type (de oorsprong), de leeftijd waarop de ziekte ontstond en de plaats in het lichaam.

Verschijnselen

Bij kanker, zeker in het beginstadium, zijn de klachten vaak erg vaag. Algehele malaise (verminderde eetlust, misselijkheid, sufheid, etc.) kan duiden op kanker. Soms zijn de verschijnselen duidelijk waar te nemen bij het aangetaste lichaamsdeel. Een bekend voorbeeld is hoesten bij longkanker. Dit hoeft natuurlijk niet te betekenen, dat wie hoest ook longkanker heeft!

Tekenen die kunnen wijzen op kanker:

• abnormale zwellingen, die blijven bestaan of groter worden
• zweren die niet genezen
• bloedverlies of uitvloeiing uit een of meer lichaamsopeningen
• problemen met eten of slikken, of verlies van eetlust
• voortgaand gewichtsverlies
• moeilijkheden bij ademhalen, of vermindering van uithoudingsvermogen
• moeilijkheden bij plassen of ontlasten
• verlamming of langdurige stijfheid, kreupelheid

Is genezing mogelijk?

In het ideale geval kan de kanker genezen worden. Soms echter zal genezen niet meer mogelijk zijn. In zo’n geval kunnen we de tumor afremmen om complicaties, zoals pijn, te voorkomen en zo het leven van uw dier zo aangenaam mogelijk te maken (‘palliatieve behandeling’).

Oorzaak

Het is niet altijd mogelijk om de oorzaken van tumoren vast te stellen. Enkele factoren die een rol spelen bij het ontstaan van kanker, zowel bij mensen als dieren, zijn:

• aangeboren aanleg
• blootstelling aan schadelijke stoffen of straling
• blootstelling aan bepaalde schadelijke stoffen of virussen
• beïnvloeding door hormonen

Diagnose

Bij de diagnostiek van een tumor dient het type tumor vastgesteld te worden. Heel belangrijk hierbij is de oorsprong vast te stellen: uit welk type weefsel is de tumor ontstaan. Dit kunnen we doen door het verzamelen van cellen met een naaldbiopt of van weefsel door een chirurgisch biopt (het verwijderen van een klein beetje weefsel). De cellen of het weefsel kunnen we dan verder onderzoeken door middel van celonderzoek (cytologisch onderzoek) of weefsel- (pathologisch) onderzoek.

Om te controleren op uitzaaiingen kunnen lymfeklieren worden onderzocht, röntgenfoto’s worden gemaakt van de longen of kan een echo van de buik worden uitgevoerd. Soms kunnen CT- of MRI-opnamen of een botscan nodig zijn.

Behandelmethoden

Na het stellen van de diagnose zal er over de mogelijkheden van behandelen gesproken moeten worden. Net zoals bij mensen zijn er bij huisdieren ook diverse methoden om kanker te bestrijden. Afhankelijk van het type kanker, waar de tumor zit en hoe uitgebreid de ziekte is, zal de oncoloog een behandelvorm of een combinatie van behandelingen voorstellen. Dit behandelvoorstel is altijd gebaseerd op het specifieke geval van uw huisdier.

Afhankelijk van de situatie kunnen we vier soorten behandelmethoden bieden:

• oncologische chirurgie (verwijdering van de tumor met een operatie)
• chemotherapie (behandeling met medicijnen tegen kanker)
• radiotherapie (bestraling)
• (bij bepaalde tumoren) immunotherapie of toediening van eiwitremmers, of signaalremmers

De vier behandelmethoden worden hieronder verder toegelicht.

Oncologische chirurgie

Chirurgie is de meest gebruikte therapie om kanker bij huisdieren te behandelen. Bij veel soorten van kanker geeft het de beste kans om de tumor in zijn geheel weg te krijgen. Het succespercentage is het hoogst indien de operatie gedaan wordt door een chirurg met ervaring in de oncologische chirurgie.

Welke tumoren kunnen via chirurgie worden verwijderd?
Dat zijn de tumoren die nog niet zijn uitgezaaid (gemetastaseerd) en die op plekken voorkomen waarbij een verwijdering mogelijk is. Daarom zal altijd eerst uw huisdier verder onderzocht worden. Eventueel zijn ook röntgenfoto’s, echografie, CT- of MRI-scans nodig.

Vaak voorkomende tumoren zijn tumoren van de huid en onderliggende weefsels, tumoren van de buik en borstholte, tumoren van het bot en spieren en tumoren van hoofd en hals. Veelvoorkomende tumoren die chirurgisch kunnen worden verwijderd, zijn:

• bottumoren
• huidtumoren, zoals de mastceltumor
• weke delen tumoren, zoals het fibrosarcoom (kwaadaardige bindweefsel tumor)
• bektumoren
• mondholtetumoren bij katten, zoals kwaadaardige plaveiselceltumoren
• melanomen bij honden
• buiktumoren, zoals bijnier- en alvleeskliertumoren (insulinoom)
• longtumoren

Hoe worden tumoren in de buik of borstholte chirurgisch verwijderd?
Afhankelijk van de situatie kunnen tumoren chirurgisch verwijderd worden door middel van een normale operatieve snede in de buik en borstholte of door middel van een kijkoperatie.
In het eerste geval wordt een snede gemaakt die groot genoeg is om de tumor rechtstreeks te kunnen zien en verwijderen. Bij een kijkoperatie worden slechts enkele kleine openingen in de huid van uw dier gemaakt. Die openingen zijn juist groot genoeg voor een mini-camera en medische instrumenten. Kijkend door de camera verwijdert de chirurg de tumor. Bij een kijkoperatie is de operatiewond veel kleiner dan bij een gewone operatie. Uw dier herstelt dan ook veel sneller. Echter, niet bij alle buiktumoren is een kijkoperatie mogelijk. Soms is dus een gewone operatie noodzakelijk.
In alle gevallen probeert de chirurg de hele tumor te verwijderen. Het is wel goed om te weten dat sommige tumoren ondanks dat bij onderzoek vooraf aan de operatie geen uitzaaiingen zijn gevonden, soms toch later uitzaaiingen kunnen krijgen of dat de tumor terug groeit.
Voor, tijdens en na de operatie wordt uw dier goed verzorgd. Soms (als het een kleine tumor betreft) mag uw huisdier na de ingreep meteen naar huis. In andere gevallen moet uw dier één of enkele dagen blijven zodat wij een goede pijnstilling kunnen garanderen. Als uw dier er erg slecht aan toe is, bijvoorbeeld na een heel zware operatie, moet hij of zij opgenomen worden op onze Intensieve Zorgafdeling. Hier wordt uw dier 24 uur per dag bewaakt en intensief behandeld.

Behandeling via chemotherapie

Is sommige gevallen is chirurgie niet mogelijk of zinloos, bijvoorbeeld wanneer er sprake is van uitzaaiingen. Ook kan het zijn dat er sprake is van zogenaamde systemische tumoren. Dit zijn ziekten waarbij de tumor vanaf het begin op meerdere plaatsen in het lichaam voorkomt. Bekende voorbeelden zijn leukemie en lymfeklierkanker (lymfoom). In dat geval kan een behandeling met cytostatica geschikt zijn: chemotherapie.

Welke vormen van kanker komen in aanmerking voor chemotherapie?
Veelvoorkomende tumoren die in aanmerking komen voor een behandeling met chemotherapie zijn:

• maligne lymfomen (lymfeklierkanker)
• leukemieën
• bottumoren aan de poten
• milttumoren
• schildkliertumoren
• blaastumoren
• huidtumoren (mastocytoom)

Bijwerkingen
De middelen die bij chemotherapie worden gebruikt werken meestal niet alleen op de tumorcellen, maar hebben ook effect op andere lichaamscellen. Er kunnen daarom ook bijwerkingen optreden. Dit kan afhankelijk van het middel dat gebruikt wordt variëren van verminderde eetlust, braken, diarree, onderdrukking van het beenmerg (wat kan leiden tot wat bloedarmoede of verminderd aantal witte bloedcellen) en heel soms haaruitval (sterk afhankelijk van ras!). In vergelijking met de mens vallen de bijwerkingen bij onze huisdieren meestal reuze mee. Maar uitzonderingen kunnen optreden. Wij besteden daarom veel aandacht aan het voorkomen van deze bijwerkingen en als ze wel optreden aan het bestrijden ervan.

Risico’s
Chemotherapie wordt gebruikt om kanker te bestrijden, maar de middelen zelf zijn ook weer gevaarlijk voor de omgeving. Ze kunnen kankerverwekkend zijn of schade toebrengen aan de ongeboren vrucht. Daarom moet er voorzichtig mee omgegaan worden. Eigenaren krijgen uitgebreid instructies van onze medische oncologen wanneer een behandeling met chemotherapie wordt voorgesteld.

Behandeling met radiotherapie (bestraling)

Radiotherapie, ook wel bestraling genoemd, is een veel gebruikte behandelmethode voor kanker bij zowel mens als dier. Bij deze behandeling wordt gebruik gemaakt van fotonenstraling of elektronenstraling. Welke van de twee we gebruiken, hangt onder andere af van waar de tumor zich bevindt en van de grootte van uw dier.

Hoe werkt bestralen?
Bij bestraling wordt heel gericht een bundel onzichtbare straling naar de tumor gestuurd. Op die manier kan de tumor gedood worden.
Het dier voelt niets van deze behandeling. Om de straling goed te kunnen richten, is het wel essentieel dat uw dier helemaal stil ligt. Daarom zal het enkele minuten onder een lichte narcose worden gebracht.
Afhankelijk van de situatie heeft uw dier gemiddeld vijf tot vijftien bestralingssessies nodig, verspreid over ongeveer drie weken.

Wat is het doel van bestralen?
Bestraling kan met twee doelen worden toegepast. Allereerst is het doel de tumor te doden en zo het dier te genezen. Dit noemen we een curatieve behandeling. Wanneer genezing niet mogelijk is, is het doel de ziekte af te remmen om complicaties, zoals bijvoorbeeld pijn, te voorkomen en zo het leven tijdelijk weer wat aangenamer te maken. Dit noemen we een palliatieve behandeling.

Welke dieren kunnen worden bestraald?
In het Misdorp Centrum voor Veterinaire Radiotherapie, onderdeel van de Universiteitskliniek voor Gezelschapsdieren, kunnen we honden, katten en andere gezelschapsdieren behandelen. Vanwege de beperkingen in de omvang van de apparatuur, kunnen we helaas geen grotere diersoorten zoals paarden behandelen. Wij zijn het enige centum in Nederland dat deze behandeling met een lineaire versneller kan aanbieden voor gezelschapsdieren.

Welke tumoren kunnen met radiotherapie worden behandeld?
Helaas komt niet elke tumor in aanmerking voor behandeling met radiotherapie. De tumor moet gevoelig zijn voor straling en niet zijn uitgezaaid om de beste resultaten te bereiken op de langere termijn. Vaak is bestraling een aanvulling op een chirurgische operatie. Voor een aantal tumoren, bijvoorbeeld neus- en hersentumoren, is bestraling zelfs de enige behandeloptie. Veelvoorkomende tumoren die in aanmerking komen voor een (aanvullende) behandeling met bestraling zijn:

• mastceltumoren
• weke delen sarcomen
• huidtumoren
• histiocytaire tumoren
• hersentumoren
• neustumoren
• tumoren in de mondholte/bek
• anaalzaktumoren
• perianaalkliertumoren
• tumoren uitgaande van de thymus (zwezerik)
• bottumoren
• lymfeklierkanker

Dit overzicht is niet meer dan een richtlijn. Wanneer u vragen heeft over de behandelmogelijkheden van een specifieke tumor, kunt u uw dierenarts vragen hierover met ons te overleggen.

Aan welke eisen moet mijn dier voldoen om te kunnen bestralen?
Om bestraald te kunnen worden moet uw huisdier over een redelijk goede algemene gezondheid beschikken. Bestraling vindt namelijk plaats onder een lichte narcose. Uw dier moet tijdens de bestraling namelijk doodstil in de juiste positie blijven liggen, zodat we kunnen garanderen dat we steeds dezelfde plek bestralen (tijdens de bestraling kan er niemand aanwezig zijn om uw dier in deze vastgestelde positie te houden).

Doordat een bestraling over meerdere sessies (gemiddeld vijf in het geval van een palliatieve en vijftien bij een definitieve behandeling) wordt toegediend in een periode van circa drie weken, stelt dit minimale eisen aan de gezondheid van de patiënt. Daarom controleert de bestralingsarts nauwgezet het hart en de longen van uw dier. Vaak wordt ook een klein bloedonderzoek geadviseerd, voor we met bestralen kunnen beginnen.

Heeft bestraling risico’s voor mijn dier of voor mij als eigenaar?
Hoewel straling vaak dreigend klinkt, heeft behandeling geen enkele risico voor de omgeving. De hond of kat wordt zelf niet ‘radioactief’ en kan na de behandeling direct veilig mee naar huis. De behandeling vindt plaats met behulp van een zogenaamde lineaire versneller. Dit type apparaat wordt ook gebruikt bij de bestraling van mensen en geldt als een van de meest geavanceerde apparaten op zijn gebied.

Overige therapieën

Behalve de reeds eerder vermeldde therapieën worden bij speciale tumortypen ook andere soorten behandeling toegepast:

• immunotherapie; dit is een behandeling waarbij met behulp van speciale tumorvaccins (zoals bij het melanoom) of met het inspuiten van stoffen als inteleukine-2 (zoals bij katten met het injectie-geïnduceerd sarcoom) de eigen afweer tegen tumorcellen wordt gestimuleerd.
• toediening van eiwitremmers, een nieuwe groep medicijnen die in de diergeneeskunde gebruikt wordt voor de behandeling van kanker. Deze medicijnen remmen of blokkeren de werking van verscheidene cellulaire enzymen waardoor kankercellen niet meer (goed) kunnen uitgroeien of uitzaaien. Deze medicijnen moeten dagelijks of om de dag als tablet worden toegediend. Alhoewel ze aanvankelijk alleen ontwikkeld zijn voor de behandeling van niet-operabele mastceltumoren lijken sommige andere tumorsoorten er ook mee behandeld te kunnen worden. De doeltreffendheid van eiwitremmers op verschillende soorten kanker kan variëren van patiënt tot patiënt.

Doneren

Voor financiële ondersteuning van kankeronderzoek bij dieren kunt u een bedrag overmaken naar de Stichting Diergeneeskundig Onderzoek Gezelschapsdieren (Stichting DOG) te Utrecht. IBAN nummer NL30INGB0000512125, met als kenmerk: Tumoronderzoek
Meer weten? Kijk op http://www.stichtingdog.nl

Stichting DOG is opgericht om geld bijeen te brengen om het onderzoek naar ziekten van gezelschapsdieren financieel te steunen. Dit klinisch gericht onderzoek vindt plaats binnen het departement Geneeskunde van Gezelschapsdieren van de Universiteit Utrecht, faculteit Diergeneeskunde. Voorwaarde tot financiering is dat er geen proefdieren bij het onderzoek zijn betrokken.

Welke dieren komen in aanmerking?

Gezelschapsdieren die in aanmerking komen voor de behandeling van kanker zijn honden, katten, knaagdieren, konijnen, fretten en vogels. U kunt hiervoor terecht bij:

• het UU Kankercentrum voor Dieren met honden en katten
• de afdeling Vogels en Bijzondere Dieren met knaagdieren, konijnen, fretten en vogels

Verzekering

De grote dierziektekostenverzekeringen vergoeden de behandeling van tumoren vaak grotendeels, maar controleer dit vooraf bij uw eigen verzekeringsmaatschappij zodat u niet voor verrassingen komt te staan.

Onderzoek

Het is heel belangrijk dat er onderzoek gedaan wordt naar tumoren (kanker) bij huisdieren om in de toekomst meer dieren te kunnen genezen. Hiernaast is het belangrijk voor de mens omdat veel tumoren identiek zijn voor mens en dier.

U kunt aan dit onderzoek een steentje bijdragen. We kunnen bijvoorbeeld bij dieren met een tumor bloed afnemen voor DNA-onderzoek. Hiermee kunnen in de toekomst genetische afwijkingen worden gevonden die het voorkomen van kanker kunnen verklaren. Uw hulp hierbij is zeer belangrijk en wordt zeer op prijs gesteld.

Uiteraard vindt dit soort onderzoek alleen plaats met uw toestemming.

Onderzoeken die op dit moment plaatsvinden:

• onderzoek naar bottumoren bij hond en kat
• onderzoek naar mastceltumoren bij de hond
• onderzoek naar insulinomen (insuline-producerende tumoren) bij hond en kat
• onderzoek naar bijniertumoren bij de hond, kat en fret
• onderzoek naar bindweefsel tumoren bij hond en kat
• onderzoek naar rectum- en colontumoren bij de hond
• onderzoek naar melanomen bij de hond
• prostaattumoren bij de hond
• lymfkeklierkanker bij hond en kat
• mammacarcinomen (groeifactoren en hormonale beïnvloeding)
• erfelijke aanleg voor bepaalde tumoren (bindweefselsarcomen bij rottweilers en retrievers)
• behandeling van niet opereerbare tumoren in de lever met bestraling door zgn. holmiumbolletjes
• therapie-resistentie bij het maligne lymfoom

Al deze onderzoeken vinden plaats bij patiënten. Als u denkt dat uw dier in aanmerking komt voor deelname aan één van de onderzoeken, kunt u uw eigen dierenarts om informatie vragen en om een verwijzing. U kunt ook bellen naar 030-2539411 voor meer informatie.